Orzeczenie Sądu Najwyższego
Sygn akt III CZP 5/13
W niniejszej konkretnej sprawie notariusz obliczył i pobrał od powoda na ten cel konkretną kwotę, którą następnie przekazał sądowi wieczystoksięgowemu, nie pobierając dodatkowego wynagrodzenia za tę czynność. Podobnie, notariusze nie pobierają wynagrodzenia za pobór i przekazanie podatku właściwemu organowi (np. PCC). Kolejnym istotnym argumentem, który w ocenie powoda przemawia za błędną wykładnią przepisów zastosowaną przez Sąd Rejonowy, jest okoliczność, że każda „czynność notarialna” dokonywana przez notariusza musi być na tyle samodzielna i samoistna, że mogłaby być samodzielnie przedmiotem danego aktu notarialnego czy też czynności notarialnej. Art. 79 Prawa o notariacie wymienia wprost enumeratywnie, jakie czynności notarialne wykonuje notariusz. Jest to o tyle istotna definicja i wymóg dla czynności notarialnej, że jeżeli dana czynność wykonywana przez notariusza nie jest samodzielna i nie mogłaby występować samodzielnie, to nie można jej w ogóle nazwać czynnością notarialną. Z kolei sporządzenie i wniesienie do sądu wniosku o wpis w księdze wieczystej nie występuje nigdy samodzielnie w akcie notarialnym, zawsze towarzyszy czynności podstawowej (np. umowie sprzedaży). To samo dotyczy pobierania opłaty sądowej czy też podatków. Nie można sporządzić aktu notarialnego, który zawierałby jedynie wniosek o wpis w księdze wieczystej czy też samo pobranie podatku czy opłaty sądowej. Wniosek o wpis w księdze wynika zawsze z czynności głównej. Oznacza to, że sporządzenie i wniesienie wniosku o wpis do księgi wieczystej ma zawsze charakter akcesoryjny, dodatkowy i wprost zależny od czynności głównej. Za czynność główną notariusz pobiera pełne wynagrodzenie i ma do tego pełne prawo. Jednakże za czynność dodatkową, akcesoryjną, notariusz nie powinien pobierać wynagrodzenia, jeśli nie przewidują tego pozytywne przepisy prawa. Powód zauważył również, że granicą swobody woli stron są zawsze obowiązujące przepisy prawa (art. 353 1 k.c.). Zgodnie natomiast z art. 5 Prawa o notariacie, notariuszowi za dokonanie czynności notarialnych przysługuje wynagrodzenie określone na podstawie umowy ze stronami czynności, nie wyższe niż maksymalne stawki taksy notarialnej właściwe dla danej czynności. Oznacza to, że pobranie przez notariusza taksy wyższej niż wynikającej z przepisów albo za daną czynność, za wykonanie której ustawodawca nie przewidział prawa rejenta do wynagrodzenia, umowa w tej części jest nieważna z mocy samego prawa (art. 58 § 3 k.c.). Skoro notariusz pobrał dodatkowe wynagrodzenie na podstawie nieważnej czynności prawnej w tej części, to w tej części jest bezpodstawnie wzbogacony, skoro pobrał wynagrodzenie bez podstawny prawnej i sprzecznie z obowiązującymi przepisami prawa. Strony nie mogą bowiem w umowie naruszać wiążących bezwzględnie przepisów ustawy i innych przepisów prawa. Ponadto, żaden przepis prawa nie uzależnia prawa do dochodzenia zwrotu nienależnej korzyści majątkowej od tego, aby konsument miał cokolwiek kwestionować czy też negocjować, a zatem nie ma znaczenia, że powód przy dokonywaniu czynności nie kwestionował pobieranej opłaty, Nie można również stawiać powodowi zarzutu, że mógł skorzystać z usług innego notariusza. Przedmiotem niniejszej sprawy jest bowiem ustalenie, czy pozwana miała prawo pobrać swoje dodatkowego wynagrodzenie w kwocie 200 zł netto czy też nie. W przekonaniu powoda, Sąd powinien bardzo ostrożnie podchodzić do poglądów wyrażonych w doktrynie, bowiem stanowisko komentatora, na które powołuje się Sąd, zostało opublikowane w czasopiśmie wydawanym przez samorząd notariuszy. Powód podniósł także, że pozycja ustrojowa notariuszy i zasad kształtowania ich wynagrodzenia jest zbliżona do komorników sądowych.
Ta grupa zawodowa również prowadzi samodzielną działalność gospodarczą, istnieje konkurencja między komornikami, tak samo jak między notariuszami. Identycznie w obu grupach zawodowych obywatele z woli ustawodawcy są prawnie zmuszeni do skorzystania z ich usług (nie można sprzedać skutecznie własności nieruchomości bez udziału notariusza, tak samo nie można zgodnie z prawem samodzielnie prowadzić egzekucji bez udziału komornika sądowego). Wysokość wynagrodzenia obu tych grup zawodowych regulują ściśle przepisy prawa. Żaden członek tych grup zawodowych nie może więc pobierać wynagrodzenia, którego nie przewidział ustawodawca, np. w zawyżonej wysokości albo za czynność, za którą dodatkowe wynagrodzenie się nie należy. Strona mająca do czynienia z komornikiem ma prawo do kwestionowania wysokości pobranego przez niego wynagrodzenia w drodze wniesienia skargi na czynność komornika. Podobnie strona uważająca, że notariusz pobrał zbyt wysokie wynagrodzenie, powinna mieć prawo do uzyskania sądowej kontroli tej wysokości. Ponieważ ustawodawca nie przewidział tu żadnego szczególnego środka prawnego jak w przypadku komorników, jedynym sposobem jest proces sądowy o zwrot pobranego niesłusznie wynagrodzenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu notariusza. W odpowiedzi na apelację pozwana wniosła o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania odwoławczego wg norm przepisanych, w tym zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego. Zdaniem pozwanej apelacja jest oczywiście bezzasadna i razi dowolnością wykładni przepisów prawa. Wynagrodzenie notariusza za sporządzenie wniosku wieczystoksięgowego znajduje bowiem oparcie w przepisie art. 79 pkt 9, a ustawa wyraźnie rozróżnia czynność notarialną od czynności notariusza. Tylko czynności notarialne, przybierając postać aktu notarialnego, zostały sprzężone z uprawnieniem i obowiązkiem notariusza do pobrania wynagrodzenia. Również inne czynności notariusza podlegają temu sprzężeniu, nawet jeśli ustawa PrN nie nazywa ich wprost. W kolejnych pismach procesowych powód podtrzymał swoje stanowisko oraz argumenty na jego poparcie, krytykując jednocześnie pogląd zajęty przez Sąd Okręgowy w P . w sprawie II Ca 898/12 o tożsamym stanie faktycznym.
SN