Orzeczenie Sądu Najwyższego
Sygn akt III CZP 5/13
Wprawdzie nie można wykluczyć takiego zabiegu legislacyjnego, jednak z reguły w sytuacjach, w których ustawodawca chce nawiązać do tego samego aktu prawnego, czyni to wyraźnie i jednoznacznie (np. art. 92 § 3 zd. 2 PrN odwołuje się wprost do przepisów niniejszej ustawy). Dalej wskazać należy, że przepis art. 92 § 4 PrN nakazuje zamieścić w akcie notarialnym wskazanym w tym przepisie wniosek wieczystoksięgowy, nie pozostawiając w tym zakresie notariuszowi, czy też stronom jakiejkolwiek dowolności, co również wskazuje, że wniosek taki stanowi czynność uboczną – wniosek o wpis w księdze wieczystej zamieszczany jest w akcie notarialnym, a zatem stanowi element tego aktu i jako część składowa aktu notarialnego (stanowiącego niewątpliwie czynność notarialną – art. 79 pkt 1) nie miałby zatem samodzielnego charakteru, ale stałby się czynnością akcesoryjną, uboczną, stanowiącą konieczny (przewidziany przez ustawę) element czynności notarialnej polegającej na sporządzeniu aktu notarialnego. Można oczywiście wyobrazić sobie sytuację, w której strony zwracają się do notariusza o sformułowanie samego wniosku o wpis w księdze wieczystej – bez związku z jakąkolwiek czynnością objętą aktem notarialnym. Jeżeli nawet jednak przyjąć dopuszczalność odpłatnego świadczenia takiej usługi przez notariusza (co jest wątpliwe przy założeniu, że notariusz dokonuje wyłącznie czynności określonych ustawą i za nie może otrzymać wynagrodzenie), to należy zauważyć, że w takim wypadku miałaby ona samodzielny charakter na mocy umowy stron, podczas gdy zamieszczenie wniosku o wpis w księdze wieczystej w akcie notarialnym w ramach realizacji obowiązku wynikającego z art. 92 § 4 PrN jest niezależne od woli stron i w takim wypadku nie sposób uznać go za czynność samodzielną i odrębną od sporządzenia samego aktu. Nie budzi wątpliwości Sądu Okręgowego, że sporządzenie wniosku o wpis w księdze wieczystej jest czynnością o charakterze intelektualnym, wymagającą wiedzy prawniczej, doświadczenia i o znacznej doniosłości prawnej, które to elementy występujące łącznie winny skutkować uwzględnieniem wniosku przez sąd wieczystoksięgowy. Czynność taka powinna zatem co do zasady uprawniać do otrzymania odpowiedniego wynagrodzenia. Ustawa PrN zna jednak inną czynność wykonywaną przez notariusza o zbliżonych cechach (czynność intelektualną, wymagającą wiedzy prawniczej, o znacznej doniosłości prawnej), co do której nie ma wątpliwości, że nie jest ona czynnością notarialną, a nadto żaden przepis nie przewiduje za jej dokonanie odpłatności. Zgodnie z art. 7 § 1 PrN, notariusz jako płatnik pobiera podatki, a zatem występuje w podwójnej roli – inkasenta i płatnika. Podobnie jak złożenie wniosku o wpis do księgi wieczystej, pobranie podatku wymaga znajomości przepisów podatkowych w celu prawidłowego obliczenia wysokości podatku, a następnie notariusz obowiązany jest wykonać czynność faktyczną polegającą na przekazaniu kwoty pod atku na rachunek właściwego urzędu skarbowego. Za ewentualne zaniechanie pobrania podatku notariusz ponosi odpowiedzialność przewidzianą w przepisach Ordynacji podatkowej, kodeksu karnego skarbowego, a nie można wykluczyć, że również odpowiedzialność dyscyplinarną. W związku z tym czynność pobrania podatku ma charakter doniosły, a mimo to notariusz wykonuje ją nieodpłatnie. Wreszcie notariusz pobiera opłaty sądowe za dokonanie wpisu w księdze wieczystej i przekazuje je na rachunek odpowiedniego, co również nie może być utożsamiane z dokonywanie czynności notarialnej (stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy na gruncie odpowiedzialności cywilnej notariuszy w wyroku z dnia 3 września 2009 r., I CSK 60/09, opubl. OSG 2010/10/70 uznając, że w tym zakresie notariusz działa jako „organ pomocniczy sądów”).
O ile zatem do zaakceptowania jest podział na czynności notarialne (art. 79 PrN) oraz inne czynności notariusza (wszystkie czynności podejmowane w ramach wykonywanego zawodu), to wątpliwe wydaje się zaakceptowanie stanowiska pozwanej, że inne czynności notariusza podlegają sprzężeniu z uprawnieniem i obowiązkiem do pobrania wynagrodzenia, skoro – jak wyżej wskazano – niektóre czynności notariusza wykonywane są bez wynagrodzenia. Wbrew sugestiom powoda, Sąd Okręgowy nie widzi natomiast możliwości odwołania się do argumentu opierającego się na przepisie § 11 rozporządzenia z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej. Przepis ten stanowi, że jeżeli jednym aktem notarialnym, sporządzonym między tymi samymi osobami, objęto kilka czynności dotyczących tego samego przedmiotu i pozostających ze sobą w takim stosunku, że jedna z tych czynności ma charakter czynności głównej, a inne mają charakter czynności ubocznych i nie mogą istnieć bez czynności głównej - za sporządzenie tego aktu notarialnego stosuje się maksymalną stawkę przewidzianą dla czynności głównej. Ustawodawca – zdaniem Sądu – mówiąc o „czynności”, miał na myśli czynności stron, nie zaś czynności notariusza. Powyższe argumenty na poparcie obu stanowisk sprawiają, że rozstrzygnięcie problemu opisanego w niniejszym zagadnieniu prawnym budzi nie dające się jednoznacznie usunąć wątpliwości. Biorąc bowiem pod uwagę doniosłość praktyczną opisywanej czynności, Sąd Okręgowy nie może nie dostrzec argumentów przeciwnych, w szczególności tych, którymi posłużył się Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 października 2012 r., a które nawiązują do nakładu pracy intelektualnej notariusza formułującego wniosek i jego odpowiedzialności za sformułowanie wniosku w sposób błędny i nakazują założyć wolę ustawodawcy powiązania tego nowego obowiązku narzuconego notariuszom z wynagrodzeniem rekompensującym ich odpowiedzialność za jego realizację. Sąd Okręgowy zwraca również uwagę, że udzielenie odpowiedzi na przedstawione zagadnienie prawne będzie miało bardzo istotny wpływ na praktykę sądową i notarialną, a to z uwagi na znaczną ilość czynności notarialnych podejmowanych każdego dnia, w których notariusz zamieszcza wniosek o dokonanie wpisu w księdze wieczystej w oparciu o przepis art. 92 § 4 PrN. Mając na uwadze wskazane wątpliwości oraz rozbieżności w orzecznictwie tut. Sądu Okręgowego, Sąd Okręgowy na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., postanowił przedstawić Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne o treści wynikającej z sentencji postanowienia z dnia 4 grudnia 2012 r.
SN